39. Artykulacje dodatkowe (koartykulacje)

[Jak się opisuje wymowę języków, czyli teoria fonetyki artykulacyjnej (7/10)]

Artykulacje dodatkowe definiuje się zwykle jako dodatkowe, lecz mniejsze zwężenia w kanale głosowym, które znacząco wpływają na barwę głoski. Trudno czasami ustalić, które zwężenie jest mniejsze (w przypadku artykulacji np. samogłoski /ɒ/ zwężenie wargowe może być mniejsze od językowo-podniebiennego), poniższy spis jest więc jedynie zbiorem określeń artykulacji, które mogą być dodatkowe:

• labializacja, zaokrąglenie warg, ang. labialization ‒ np. polskie u jest mocno labializowane, w mniejszym stopniu polskie o, a także sz, ż/rz; przeciwieństwem jest delabializacja, spłaszczenie warg;
• dentalizacja, czyli obecność sybilantu międzyzębowego (ale bez udziału języka), takie s przez zęby (ale bez udziału języka);
• palatalizacja, zmiękczenie, ang. palatalization, czyli przysunięcie języka do podniebienia twardego; przeciwieństwem jest depalatalizacja, stwardnienie;
• cerebralizacja, retrofleksyjność, kakuminalność, sublaminalność, ang. retroflexiveness ‒ odgięcie koniuszka języka w kierunku tylnym;
• welaryzacja, ang. velarization ‒ przysunięcie języka do podniebienia twardego;
• faryngalizacja, ang. pharyngalization ‒ cofnięcie masy języka w kierunku gardła;
• aspiracja, przydech, ang. aspiration ‒ zsunięcie wiązadeł głosowych na tyle duże, iż przepływające przez nie powietrze ulega turbulencjom, co powoduje wrażenie szumu, a więc daje w efekcie spółgłoskę szczelinową;
• nazalizacja, unosowienie, ang. nasalization ‒ otwarcie jamy nosowej przez odsunięcie podniebienia miękkiego od tylnej ściany gardła; przeciwieństwem jest denazalizacja, odnosowienie.