42. Typy fonacji

[Jak się opisuje wymowę języków, czyli teoria fonetyki artykulacyjnej (10/10)]

Fonacja to w węższym znaczeniu dźwięczność głoski, a w szerszym ‒ jakikolwiek udział wiązadeł (fałd) głosowych w artykulacji. Podstawowe dwa typy fonacji to fonacja dźwięczna i bezdźwięczna, lecz to nie wszystko możliwości naszej krtani, które wykorzystywane są w komunikacji językowej.

W Polsce nie były chyba prowadzone większe badania nad typami fonacji, nie dysponujemy więc tak rozległą terminologią jak język angielski. Poniższe określenia są wobec tego moimi propozycjami tłumaczeń terminów angielskich.

Typy fonacji:

• fonacja zerowa, ang. zero phonation, ‒ szpara nagłośni maksymalnie otwarta, wiązadła nie drgają; 
• oddechowa, chuchająca, ang. breath(y) phonation ‒ szpara nagłośni otwarta w mniejszym stopniu, do ok. 50%, wiązadła nie drgają, pojawia się słaba frykcja powietrza;
• szeptowa bezdźwięczna (szept bezdźwięczny), ang. whisper(y) phonation ‒ szpara nagłośni może być zsunięta w części międzywiązadłowej, w części międzychrząstkowej otwarta, pojawia się wyraźna frykcja powietrza, wiązadła nie drgają;
• szeptowa skrzypiąca, ang. creak(y) whisper(y) phonation ‒ szpara głośni otwarta w części międzychrząstkowej, tu tworzy się wyraźna frykcja powietrza, w części międzywiązadłowej zsunięte wiązadła drgają nieregularnie w części swej długości;
• skrzypiąca, ang. creak(y) phonation ‒ szpara głośni zsunięta w całej swej długości, wiązadła drgają nieregularnie w części swej długości;
• szeptowa skrzypiąca dźwięczna, ang. creak(y) whisper(y) voice ‒ szpara głośni otwarta w części międzychrząstkowej, w części międzywiązadłowej w pełni zsunięta, tu również w jednej części pojawiają się w miarę regularne (quasi-periodyczne) drgania wiązadeł, a w drugiej ‒ nieregularne drgania;
• skrzypiąca dźwięczna, ang. creak(y) voice ‒ jw., tylko z zamkniętą szparą międzychrząstkową;
• oddechowa dźwięczna, ang. breathy voice ‒ wiązadła luźno zsunięte, drgają nieregularnie na całej długości, szpara nagłośni otwarta w części międzychrząstkowej, a w części międzywiązadłowej jedynie w niewielkim stopniu;
• szeptowa dźwięczna, ang. wispery voice ‒ wiązadła drgają prawie regularnie (quasi-periodycznie) w części miedzywiązadłowej (tu szpara głośni zamknięta), otwarta jest natomiast międzychrząstkowa szpara głośni;
• luźna, ang. slack/lax voice ‒ fonacja dźwięczna, lecz z mniejszym napięciem wiązadeł (słabszym ich zsunięciem), przez co drgania są mniej regularne; międzychrząstkowa szpara głośni zamknięta (w odróżnieniu od dźwięcznej fonacji oddechowej);
• dźwięczna, ang. (modal) voice (phonation) ‒ typowa dźwięczność: szpara głośni zamknięta na całej długości, wiązadła drgają prawie regularnie (quasi-periodycznie);
• sztywna, ang. stiff voice/phonation – jw., tylko z silniejszym zsunięciem wiązadeł, co zmniejsza amplitudę drgań;
• szeptowo-falsetowa, ang. whispery falsetto (voice) ‒ międzychrząstkowa szpara głośni jest otwarta, pozostała część szpary zamknięta, wiązadła drgają z większą częstotliwością, są naciągnięte;
• falsetowa, ang. falsetto (voice) ‒ jw., tylko przy zamkniętej szparze międzychrząstkowej;
• zwarcie krtaniowe, ang. glottal stop ‒ brak drgań wiązadeł,, wiązadła w pełni zsunięte, brak przepływu powietrza.

Termin „szept” użyto tu w szerszym, angielskim znaczeniu, który dopuszcza możliwość udźwięcznienia szeptu. W polskiej terminologii szept jest zawsze bezdźwięczny.