O „natychanie” kruszyłem swego czasu kopie ze znajomym, więc podzielę swoimi przemyśleniami o tej nietypowej formie „natycham”. Szkoda, żeby się te przemyślenia zmarnowały…
Forma pojawia się w reklamie sieci Plus (patrz niżej), w której grają członkowie kabaretu Mumio: Jacek Borusiński i Dariusz Basiński (natchnięty przez Potrzebę Konsumenta, którą gra Joanna Fudala). „Natychanie” jest elementem humorystycznym w tej reklamie jako niby poprawna forma iteratywna (wielokrotna) lub po prostu niedokonana od „natchnąć”. I tu pojawia się ciekawy problem: nie jest to forma poprawna, o czym niżej, lecz forma poprawna „nadycham” zapewne z trudem byłaby rozpoznana jako odmiana niedokonana od „natchnąć”.
W „natchnąć” rdzeniem jest tch- (por. analizę morfologiczną: na-tch-ną-ć), które pojawia się w innych wyrazach: natchnienie, tchnąć, tchnienie, odetchnąć, westchnąć, westchnienie, wytchnąć, wytchnienie, przetchlinka, tchawica, tchawka. Etymologicznie z „tchnąć” i całą wymienioną rodziną wyrazową związane są słowa: tchórz, tchórzostwo, (s)tchórzyć, tchórzliwy, tchórzowski, tchórzliwość.
Rdzeń tch- jesteśmy w stanie powiązać z rdzeniem dych-, który okazuje się być jego odmianą występującą w wyrazach pewnego typu. Porównajmy: odetchnąć vs. oddychać, westchnąć vs. wzdychać.
Porównajmy też odmianę słowa dech:
M dech-ø, D tchu, C tchowi, B=M dech-ø, N tchem, Ms tchu, W tchu.
Teoretycznie bez liczby mnogiej, ale wyglądałaby ona zapewne tak:
M=W *tchy, D *tchów, C *tchom, B=M *tchy, N *tchami, Ms *tchach.
Jeśli sięgniemy do słownika etymologicznego, znajdziemy w źródłosłowach wszystkich wymienionych tu wyrazów ten sam prasłowiański rdzeń *dъχ- lub *dyχ- (czyt. dych):
tchnąć, na~, ode~, wes~, wy~ ≤ stp. nadchnąć/natchnąć ≤ psł. *dъχ-nǫ-ti
tchórz ≤ psł. *dъχ-or-ь
dech ≤ psł. *dъχ-ъ
oddychać ≤ psł. *otъ-dyχ-a-ti
odetchnąć ≤ psł. *otъ-dъχ-nǫ̨-ti
dychać ≤ psł. *dyχ-a-ti
Tak więc rzeczywiście rdzenie dych- i tch- są powiązane: mają wspólną etymologię, a współcześnie występują obocznie. W czasownikach dych- pojawia się przed przyrostkiem samogłoskowym:
oddychać, wzdychać i słowach pochodnych: oddychanie, wzdychanie i in.
a tch- przed przyrostkiem ną-:
tchnąć, odetchnąć, westchnąć, wytchnąć i pochodnych: tchnienie, westchnienie, wytchnienie.
Wśród rzeczowników panuje jakby reguła odwrotna: przed samogłoską mamy tch-:
tchórz, tchu
a przed końcówką zerową pojawia się dech-.
Ale do oceny formy „natycham” interesować nas będą tylko czasowniki. Z zestawienia wynika, iż przed przyrostkiem samogłoskowym (a- w „natychać” i dawnym w „natycham”) powinniśmy mieć rdzeń dych-, a więc możemy się nadychać, a nie „natychać”.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz