niedziela, 6 lutego 2011

73. O IPA jeszcze słów parę ‒ systemy Sampa, X-Sampa i Kirshenbaum

Już po napisaniu ostatniej notki z cyklu IPA przypomniałem sobie o ww. systemach. Warto o nich napisać, gdyż są to praktyczne sposoby użycia IPA w przypadku braku specjalnych czcionek. Wszystkie 3 systemy powstały w czasach, gdy maszyny do pisania, a później pierwsze komputery osobiste z prostymi edytorami tekstu były popularne i stosunkowo łatwo dostępne. Problemem były jednak specyficzne znaki IPA. Nie słyszałem o maszynach do pisania, które zawierałyby tak bogate zestawy czcionek, zresztą nawet gdyby powstały, to pewnie byłyby unikatowe i nie zawierałyby absolutnie wszystkich znaków IPA. Problematyczne z pewnością byłoby zapisywanie znaków diakrytycznych.

IPA można nazwać dwuwymiarowym systemem pisma, ponieważ ciąg znaków (symboli) budowany jest nie tylko w jednym, poziomym kierunku (symbol + symbol + symbol…), ale również w kierunku pionowym (symbol + znak diakrytyczny + znak diakrytyczny). Pierwsze komputerowe edytory tekstu (pamiętam taki z amigowskiego systemu „Workbench”) miały bardzo ograniczone zestawy liter i znaków diakrytycznych. Łatwiej było (i jest obecnie) umieszczać diakrytyki podczas pisania na maszynie: trzeba było się cofnąć i wstawić znak nad lub pod już zapisaną literą (np. kropkę <◌̣ ◌̇>, przecinek <◌̦>), można było również dopisać ów znak ręczne, zwłaszcza gdy nie był dostępny z klawiatury. Specyficzne litery IPA (typu <ð θ ʃ ʒ>) trzeba było zapisywać ręcznie albo modyfikować dostępne litery (np. <θ> przez przekreślenie zera <0>, <ʒ> przez dopisanie ogona do <z> itp.).

Zapis dwuwymiarowy, zwłaszcza gdy trzeba się cofać lub dopisywać coś ręcznie jest niewygodny. Łatwiejsza (i szybsza, a więc to krok w kierunku „ustenograficznienia” zapisu fonetycznego) jest rezygnacja z dwuwymiarowości i zastąpienie znaków diakrytycznych nad- lub podpisywanych (względnie wpisywanych) znakami dopisywanymi. Natomiast szczególne litery IPA (<ʃ ʒ χ ɣ> itp.) można było zastąpić dostępnymi ze standardowych klawiatur literami lub znakami.

Taki właśnie jednowymiarowy charakter mają systemy Sampa, X-Sampa i Kirshenbaum: są modyfikacjami symboli i znaków diakrytycznych IPA możliwymi do uzyskania na maszynie do pisania lub najprostszym edytorze tekstu.

Mimo że systemy te są jeszcze używane (co zrozumiałe: są bardzo praktyczne), trudno znaleźć naukowe opracowania na ich temat. Pozostaje więc głównie Wikipedia.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz