Imperfectum od czasowników 5. koniugacji
Te 4 czasowniki (byti ‘być’, dati ‘dać’, věděti ‘wiedzieć’, jasti ‘jeść’) zachowywały się w zasadzie regularnie, tzn. tworzyły formy imperfectum jak inne czasowniki niemające przyrostka w bezokoliczniku:
da-ø-ti por. 2.os. l.poj. cz.teraź. da-ø-si ≤ dad-ø-si à dad-ěaχ-
jas-ø-ti por. 2.os. l.poj. cz.teraź. ja-ø-si ≤ jad-ø-si à jad-ěaχ-
Jednak věděti miało już przyrostek w imiesłowie (věd-ě-ti), należałoby więc utworzyć imperfectum przez dodanie krótszego przyrostka: věd-ě-aχ-. Podręczniki jednak podają, że wszystkie czasowniki 5. koniugacji tworzyły formy imperfectum na temacie czasu teraźniejszego, czyli vě-ø-si ≤ věd-ø-si à věd-ø-ěaχ- co w istocie dają to samo (ten sam ciąg głosek/liter věděaχ-) tylko inaczej podzielony na morfemy. Dyskusję nt. wyższości (czyt. słuszności) věd-ø-ěaχ- nad věd-ě-aχ- można uznać za akademicką: nikt nam nie powie, jak te formy postrzegali św. św. Cyryl i Metody…
Z kolei imperfectum od byti wyglądało na pozór nieregularnie: bě-aχ-. Ponieważ mamy bezokolicznik bez przyrostka (by-ø-ti), powinniśmy teoretycznie wziąć formę 2.os. l.poj. cz.teraź., a więc je-ø-si ≤ jes-ø-si, wziąć z niej temat i na tym temacie budować imperfectum z dłuższym przyrostkiem -ěaχ-.
Ale musimy jednak wiedzieć, że nasze transkrypcje cyrylickiej litery ъɪ jako y są uproszczone. Owa litera ъɪ oznaczała dyftong (dwugłoskę) /ŭi̯/ pochodzący z /ŭu̯/ (stąd zmiany y na ъv przed samogłoskami), a to z kolei z praindoeuropejskiego długiego /ū/.
Możemy więc interpretować by- w by-ø-ti jako bŭi̯-ø-ti (dlaczego akurat bŭi̯-, a nie wcześniejsze bŭu̯- – to sugeruje postać końcowa tematów imperfectum od byti, czyli běaχ-, a nie bъvěaχ-), do którego dołączono -ěaχ- jak w innych przypadkach, gdy przyrostek imperfectum trzeba było dodać do zakończenia na j (czyli /i̯/). Powstała forma bŭi̯ěaχ- zawierała jer w pozycji napiętej (bъ̂jěaχ-), który uległ wzdłużeniu (powstało bijěaχ-), a następnie grupa ijě po asymilacji wstecznej (upodobnieniu) do ějě uległa kontrakcji (ściągnięciu) do ě. Stąd być może pochodzi forma bě-aχ-. Trzeba jednak zaznaczyć, iż są to wyłącznie moje spekulacje, nie potwierdzone przez badaczy.
Zestawmy formy byti ‘być’ w imperfectum:
bezokolicznik | 2.os. l.poj. cz.ter. | imperfectum | |||||
by-ø-ti ≤ bŭi̯-ø-ti ‘być’ | je-ø-si ≤ jes-ø-si | l. pojedyncza | l. mnoga | l. podwójna | |||
1 | bě-ø-aχ-y̆-ø | 1 | bě-ø-aχ-o-my̆ | 1 | bě-ø-aχ-o-vě | ||
2 | bě-ø-aš-e-ø | 2 | bě-ø-aš-e-te | 2 | bě-ø-aš-e-ta | ||
3 | bě-ø-aš-e-ø | 3 | bě-ø-aχ-ą-ø | 3 | bě-ø-aš-e-te | ||
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz