20. Czasy przeszłe w języku staro­‑cerkiewno­‑słowiańskim (7)

Uwagi dotyczące imperfectum

Trzeba zaznaczyć, iż /ě/ i /a/ przed końcówką bezokolicznika scs. (ti) musi być przyrostkiem, a nie częścią rdzenia, by można było utworzyć imperfectum przez dodanie krótszego przyrostka -aχ-.

Jeśli /ě/ lub /a/ są częścią rdzenia (a można to ustalić porównując bezokolicznik z formami czasu teraźniejszego), wówczas bezokolicznik traktuje się jako bezprzyrostkowy (z przyrostkiem zerowym), a imperfectum tworzy od 2.os. l.poj. cz.teraź., np.

pě-ø-ti,            por. pě-je-ši ‘piejesz, śpiewasz’                   à pě-jě-aχ-

Nierzadko takie rdzenne /ě/ i /a/ pochodzą z tzw. metatezy (przestawki), czyli dawniej owe samogłoski nie stały na końcu tematu bezokolicznika, ale przed inną spółgłoską, np.

klati ‘kłuć’, por. kol’-e-ši ‘kłujesz’, a więc kla-ti musi pochodzi od kol-ø-ti, a więc klati ma przyrostek zerowy (kla-ø-ti), a więc imperfectum tworzymy od form czasu teraźniejszego:

kla-ø-ti, por. kol’-ě-ši                                                à kol’-ě-aχ-

Czasem tworzone były dwojakie formy imperfectum: poprawne (zgodnie z ww. regułami) i niepoprawnie, np.

metati ‘miotać’         

   regularnie: met-a-ti                                              à met-a-aχ-

    nieregularnie: met-a-ti, mešt-e-ši ≤ met-je-ši     à met-jě-aχ- ≥ mešt-ě-aχ- ≥ mešt-a-aχ-

Innym razem tworzono imperfectum nieregularnie, np.

znati ‘znać’, por. zna-je-ši ‘znasz’, a więc rdzeniem jest zna-, a więc bezokolicznik jest bezprzyrostkowy: zna-ø-ti, a więc:

zna-ø-ti

            regularnie (nie w tekstach): zna-ø-ti, zna-je-ši     à zna-jě-aχ- ≥ zna-ja-aχ-

            nieregularnie (w tekstach): zna-ø-ti                      à zna-aχ-

Trudno, akurat w tym przypadku, stwierdzić z całą pewnością, czy forma zna-aχ- jest nieregularna, ponieważ może pochodzić od skontrahowanego (ściągniętego) zna-ja-aχ- (czyli: zna-ja-aχ- ≥ zna-a-aχ- (zanik /j/) ≥ znā-aχ- ≥ zna-aχ-).