[Jak się opisuje wymowę języków, czyli teoria fonetyki artykulacyjnej (4/10)]
Spółgłoski opisuje się zależnie od sposobu ułożenia narządów mowy podczas artykulacji, czyli tzw. sposobu artykulacji (manners of speaking). Oto te sposoby:
Zwarty, zwarto-wybuchowy, zwarto-eksplozywny, eksplozywny, ang. stops ‒ narządy mowy zwierają się, zatrzymując wypływ powietrza, np. polskie b, p, t, d, k, g.
Zwarty-niewybuchowy, zwarty-nieeksplozywny, implozywny (terminologia polska), zwarty bez plozji, ang. stops with no audible release ‒ jak wyżej, tylko po zwarciu narządów nie następuje ich rozwarcie i nagłe uwolnienie nagromadzonego powietrza. Pojawia się w języku angielskim w grupach złożonych z 2 spółgłosek zwarto-wybuchowych (pierwsza wymawiana jest bez plozji), np. cupboard [kʌp̚bɔ:d], nie [kʌpbɔ:d].
Zwarty z plozją nosową, ang. stops with nasal release ‒ po zwarciu następuje odsunięcie podniebienia miękkiego od tylnej ściany gardła, przez co nagromadzone powietrze uchodzi przez nos. Pojawia się w języku angielskim w grupach złożonych z 2 spółgłosek, z których pierwsza jest zwarto-wybuchowa, druga jest nosowa, np. goodnight [ˈgʊdnnaɪt].
Zwarty z plozją boczną, ang. stops with nasal release ‒ jw., tylko po zwarciu następuje odsunięcie boków języka od dziąseł, przez co powietrze uchodzi bokami języka. Pojawia się w języku angielskim w wyrazach typu little [ˈlɪtll].
Zwarto-szczelinowy, zwarty z plozją szczelinową, afrykatywny (afrykaty), ang. affricates ‒ jw., tylko zaraz po zwarciu narządy mowy (artykulatory) tworzą szczelinę. W języku polskim afrykatami są c, dz, ć, dź, cz, dż.
Szczelinowy, frykatywny (tzw. spiranty), ang. fricatives, spirants ‒ artykulatory tworzą na tyle wąską szczelinę, iż przepływające powietrze, trąc o powierzchnię narządów mowy, ulega na tyle silnym turbulencjom, iż powstaje wyraźnie słyszalny szum, a przebieg fali głosowej ulega silnym zaburzeniom (liczba drgań składowych zwiększa się do praktycznie nieskończonej ilości). W zależności od kształtu szczeliny wyróżnia się:
o Spiranty (właściwe) ‒ szczelina jest wąska, powierzchnia artykulatora czynnego (ruchomego) przybiera kształt rynienki, np. polskie s, z, sz, ż/rz, ś, ź.
o Sybilanty ‒ szczelina jest stosunkowo płaska, np. utworzona między wargami (polskie f, w) lub między czubkiem języka a zębami (angielskie th [θ ð]).
Półotwarty, sonorantowy (sonoranty), ang. approximant, sonorant ‒ spółgłoski, które są jednocześnie zwarte i otwarte (jak samogłoski). Zwarcie możne następować w tym samym momencie co otwarcie lub następować po zwarciu. Podtypy:
o Boczne, lateralne, ang. lateral ‒ zwarcie utworzone jest przez czubek języka i inny artykulator, otwarcie przez boki języka. Np. polskie l.
o Środkowe, medialne, półsamogłoskowe (półsamogłoski, półspółgłoski), ang. medial, semivowel ‒ otwarcie utworzone wzdłuż powierzchni języka, jednak krótkość trwania, możliwa frykcja w szczycie (momencie maksymalnego zbliżenia artykulatorów) głoski wiąże tę grupę ze spółgłoskami. Np. polskie j, ł (wymawiane jak u w auto, Europa).
o Nosowe, nazalne, ang. nasal ‒ w jamie ustnej następuje zwarcie, a otwarcie w gardle (podniebienie miękkie jest odsunięte od tylnej ściany gardła i otwiera drogę powietrzu do jamy nosowej). Np. polskie m, n, ń.
o Drżące, wibrujące (wibranty), ang. trill ‒ po bardzo krótkim zwarciu następuje szybkie rozwarcie, po których mogą nastąpić kolejne zwarcia i rozwarcia. Rozwarcia powoduje wypływające powietrze wypychające artykulator czynny. Z kolei mięśnie artykulatora czynnego wraz z jego elastycznością powodują szybkie zwarcie po rozwarciu. Powietrze uwalniane jest więc impulsowo. Np. polskie r.
o Uderzeniowe, ang. flap/tap ‒ jak wyżej, z tym że zwarcie jest tylko jedno, zwarcie i rozwarcie wykonywane są wyłącznie przez artykulator czynny, a przed miejscem zwarcia nie tworzy się obszar podwyższonego ciśnienia, który (jak w przypadku wibranów) powoduje rozsunięcie artykulatorów (otwarcie). Przykładami są hiszpańskie i japońskie r.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz