12. Znaczenia czasów angielskich też nie są takie trudne (4)

4. Czasy future in the past perfect

Pozostały do omówienia czasy typu future in the past perfect. Już wiemy, na czym polega „przyszłość w przeszłości” i że akcje wyrażone tymi czasami dotyczą przede wszystkim teraźniejszości i przyszłości, a także są naszymi spekulacjami, to nasze gdybania, akcje jedynie pomyślane, przypuszczalne, warunkowe. Owe znaczenia niesione przez omówione dotychczas czasy można przedstawić w taki sposób:

A co ze spekulacjami na temat przeszłości? Można je wyrazić dwoma czasami, których jeszcze nie omawialiśmy: future perfect in the past simple i future perfect in the past continuous. Ponieważ czasy typu perfect oznaczają czynności uprzednie, więc uprzedniość względem czasów future in the past simple/continuous mogą oznaczać wyłącznie ich odpowiedniki złożone (typu perfect): 

Zastanówmy się jednak, co oznacza taka alternatywna przeszłość wyrażana czasami future perfect in the past. To nie tylko przypuszczalne czynności i stany przeszłe, to także akcje niemożliwe, niezaistniałe, rzeczy, które się nie wydarzyły. Owszem, niefaktyczne są także czynności wyrażane czasami futue in the past simple/continuous, ale ponieważ umiejscawiają one czynności w teraźniejszości i przyszłości, czynności te mają jakieś prawdopodobieństwo. Teraźniejszość dzieje się na naszych oczach, mamy na nią pewien wpływ, tak samo jak na przyszłość, tak więc przypuszczenia wyrażane czasami conditional simple i conditional continuous są prawdopodobne w przeciwieństwie do akcji wyrażanych czasami conditional perfect. Tak więc nasze schematyczne zestawienie trzeba uszczegółowić:

Oczywiście, akcje wyrażane czasami future trudno uznać za fakty, jednak chodzi tu o zdarzenia w miarę pewne, w przeciwieństwie do wyłącznie wymyślonych wydarzeń, czynności lub stanów, wyrażanych czasami conditional.

Można jednak zapytać, w jaki sposób wyrazić możliwe, prawdopodobne akcje w przeszłości oraz niemożliwe zdarzenia dotyczące teraźniejszości i przyszłości. Innymi słowy: jakimi konstrukcjami wypełnić te miejsca:

Gramatyka angielska nie dysponuje już innymi konstrukcjami, możemy więc jedynie przenieść istniejące konstrukcje i użyć ich w tak zbudowanych zdaniach, by wynikało z nich, że akcja możliwa była w przeszłości lub że mówimy o akcji niemożliwej teraz lub w przyszłości. To znaczy wypełniamy te luki następującymi czasami:

Trzeba jednak pamiętać, że są to użycia nietypowe i rzadkie również dlatego, iż są to konstrukcje trudne zarówno z punktu widzenia budowy, jak i znaczenia.

11. Znaczenia czasów angielskich też nie są takie trudne (3)

3. Czasy przyszłe w przeszłości (future in the past)

Czasy przyszłe w przeszłości (future in the past) lub warunkowe (conditional) można bardzo łatwo objaśnić jednym zdaniem, lecz zanim to zdanie padnie, lepiej będzie zobaczyć schematyczną ilustrację tego czasu. Dzięki temu, pamiętając nazwę czasu, nie zapomnimy jego znaczenia. Pomińmy na chwilę czasy złożone (future in the past perfect simple, future in the past perfect continuous) – zajmiemy sie nimi w następnej części.

Każdy z czasów niezłożonych (czyli nie typu perfect) umiejscawia w prosty sposób czynność w jednym z 3 przedziałów czasowych:

Korzystając z tej osi czasu i zaznaczonych na niej przedziałów czasowych, spróbujmy sobie wyobrazić, czym jest „przyszłość w przeszłości”:

To przyszłość postrzegana z jakiegoś punktu w przeszłości, a więc akcje mające miejsce w teraźniejszości i/lub w przyszłości. Tak więc ten czas niejako dubluje czasy teraźniejsze i przyszłe, tworzy równoległą linię czasu, która nie zawiera faktów, rzeczywistych wydarzeń teraźniejszych lub przyszłych (planowanych, prawdopodobnych, pewnych itd.), ponieważ te opisywane są czasami teraźniejszymi (present simple/continuous) i przyszłymi (future simple/continuous). Są to więc akcje wymyślone, nierzeczywiste, choć mogą być prawdopodobne, na przykład po spełnieniu jakiegoś warunku. Stąd druga nazwa czasów future in the past – czasy warunkowe (conditional). To także akcje przypuszczalne. Ich odpowiednikiem jest w języku polskim tryb przypuszczający, zwany też warunkowym. Na przykład: I would go to school oznacza po prostu ‘ja poszedłbym/chodziłbym do szkoły’ teraz lub w przyszłości. I analogicznie w czasie ciągłym: I would be going to school – ‘ja szedłbym do szkoły’ (teraz lub w przyszłości).

Jak widać, czasy future in the past/conditional simple/continuous oznaczają po prostu nasze gdybania na temat teraźniejszości i przyszłości.

10. Znaczenia czasów angielskich też nie są takie trudne (2)

2. Czasy złożone (perfect)

Czasy złożone również mają abstrakcyjny charakter, ponieważ akcentują związek czynności z tym momentem w czasie, na który wskazuje nazwa czasu. Tak więc czasy present perfect wskazują na związek akcji z czasem teraźniejszym, czasy past perfect związek czynności z przeszłością itd. Można więc powiedzieć, że ich złożoność polega na tym, iż znaczenie tych czasów stanowi kompleks składający się z akcji (czynności/stanu), momentu w czasie i jakiegoś związku, który łączy tę akcję z momentem w czasie.

Jak powiedziano, czasy złożone mogą być proste i ciągłe, a więc ów związek można przedstawić znowu dwojako, tym razem jednak konieczna jest oś czasu:

Pomyślmy teraz, jakie to związki akcentowane przez czasy typu perfect mogą łączyć akcję z momentem w czasie:

czasy złożone proste (perfect simple)	czasy złożone ciągłe (perfect continuous)
– efekty, rezultaty, skutki czynności/stanu widoczne we wskazanym momencie; It has rained all night. – Padało całą noc (widać mokre ulice i chodniki).	– efekty, rezultaty, skutki czynności/stanu widoczne we wskazanym momencie; It has been raining all night. – Pada od minionej nocy (widać mokre ulice i chodniki).
– uprzedniość (wcześniejszość) akcji w stosunku do wskazanego momentu; I had bought a CD and listened to it. – Kupiłem był płytę i słuchałem jej.	– uprzedniość (wcześniejszość) akcji w stosunku do wskazanego momentu; I had been looking for a CD and found it. – Szukałem był płyty i ją znalazłem.
– stosunkowa niedawność akcji (np. dopiero co zakończona, zakończona dzisiaj rano, przed godziną) w stosunku do wskazanego momentu; She has just come back. – Dopiero co wróciła.	– trwanie czynności w momencie mówienia i jednocześnie jej mniej lub bardziej wcześniejsze rozpoczęcie; She has just been coming back. – Dopiero co wracała.
– wspomnienia, doświadczenia czynności/stanu obecne we wskazanym momencie; I have seen that movie. – Obejrzałem ten film (w całości, i wiem, o czym on jest). I have seen you before. – Widziałem/widywałem cię już wcześniej (więc znam cię z widzenia).	– wspomnienia, doświadczenia czynności/stanu obecne we wskazanym momencie; I have been seeing that movie. – Oglądałem/widziałem ten film (w części, i wiem, o czym on jest). I have been seeing you before. –Widziałem cię już wcześniej (więc znam cię z widzenia).

9. Znaczenia czasów angielskich też nie są takie trudne (1)

1. Czasy proste (simple) vs. czasy ciągłe (continuous)

Znaczenia czasów angielskich też nie są takie trudne, jeśli tylko rozsądnie się je uogólni, a podręczniki i gramatyki zwykle ich nie uogólniają, tylko wyszczególniają ich użycia, co znacznie utrudnia naukę (nie mówiąc o zrozumieniu) i nie jest budowaniem gramatyki sensu stricto, która właśnie ma być uogólnieniem, a nie wyszczególnieniem.

Uogólnienia dotyczące znaczeń czasów angielskich można powiązać z nazwami tych czasów. Przypomnijmy więc sobie te nazwy:

present simple (teraźniejszy prosty)	past simple (przeszły prosty)	future simple (przyszły prosty)	future in the past/conditional simple (przyszły w przeszłości/warunkowy prosty)
present continuous (teraźniejszy ciągły)	past continuous (przeszły ciągły)	future continuous (przyszły ciągły)	future in the past/conditional continuous (przysz. w przesz./warunk. ciągły)
present perfect simple (teraźniejszy złożony prosty)	past perfect simple (przeszły złożony prosty)	future perfect simple (przyszły złożony prosty)	future in the past/conditional perfect simple (przysz. w przesz./warunk. prosty)
present perfect continuous (teraźniejszy złożony ciągły)	past perfect continuous (przeszły złożony ciągły)	future perfect continuous (przyszły złożony ciągły)	future in the past/conditional perfect continuous (przysz. w przesz./warunk. ciągły)

Jak widać, czasy angielskie, podobnie jak polskie, umiejscawiają czynność względem momentu mówienia: mamy czasy teraźniejsze (present), przeszłe (past) i przyszłe (future). Pomińmy tu na chwilę czasy przyszłe w przeszłości – zajmiemy się nimi później.

Poza tym mamy krzyżujące się z poprzednimi grupy czasów: proste, ciągłe i złożone. Te ostatnie mogą być zarówno proste jak i ciągłe.

Czasy typu prostego (simple) opisują czynność lub stan właśnie w sposób prosty, bez zagłębiania się w jej abstrakcyjne aspekty takie jak trwanie, zakończenie, brak zakończenia, skutki, czas trwania. To prostu czynność lub stan, czyli jakaś akcja. I to wszystko.

W przeciwieństwie do poprzedniej grupy czasy typu continuous (ciągłe) akcentują jedynie trwanie, ciągłość, rozwijanie się czynności/stanu. Wskazują jak gdyby środek czynności. Jest to więc bardziej abstrakcyjne postrzeganie wszelkich akcji, polega bowiem na abstrakcyjnym wydzieleniu jej niematerialnej cechy, jaką jest trwanie, ciągłość, rozwijanie się, toczenie się.

Można to łatwo przedstawić obrazowo: wyobraźmy sobie, że naszą akcję (czynność/stan) nakręcono, zrobiono z niej film w postaci rolki taśmy filmowej. Wówczas akcję oznaczaną zdaniami w czasach simple i continuous można przedstawić następująco:

Zastanówmy się, co z tego wynika, jakie cechy akcji podkreślane są w obu przypadkach:

czasy proste (simple)	czasy ciągłe (continuous)
– początek i koniec akcji; I go to school. – Chodzę do szkoły (tzn. wykonuję czynność chodzenia od początku, wyjścia z domu, do końca, czyli dojścia do szkoły).	– trwanie akcji; I am going to school. – Idę do szkoły (tzn. jestem w trakcie wykonywania czynności chodzenia, zdanie nie informuje o jej początku i końcu).
– typowość, powszechność akcji, skoro pokazuje się ją w całości bez zagłębiania w jej szczegółowe aspekty; I am polite. – Jestem uprzejmy (to dla mnie typowe).	– nietypowość, wyjątkowość czynności, skoro wskazuje się ją jakby w powiększeniu, zwracając uwagę na jej rozwijanie się, „środek”; I am being polite. – Jestem uprzejmy (to dla mnie nietypowe, wyjątkowo teraz jestem uprzejmy).
– możliwa powtarzalność akcji; I go to school. – Chodzę do szkoły (regularnie). I am polite. – Jestem uprzejmy (zawsze, gdy mam okazję, gdy kogoś spotykam itd.).	– brak możliwości powtarzania akcji, skoro nic nie wiemy o jej zakończeniu; I am going to school. I am being polite.
– czynność na tle innej czynności; When I was reading, the phone rang.	– tło innej czynności: skoro czynność w czasie ciągłym nie ma zaznaczonych granic; When I was reading, the phone rang.
– czynności następujące po sobie, jedna po drugiej (jak jedna rolka filmu leżąca obok drugiej lub wyświetlana po następnej); I had my lunch and read a book. – Zjadłem obiad i (następnie) przeczytałem książkę.	– akcje równoległe: skoro czas akcentuje trwanie, rozwijanie się czynności/stanu, to jeśli dodamy drugą czynność w tym samym czasie, będziemy musieli ją umieścić równolegle do pierwszej, ponieważ obie nie mają zaznaczonych granic, a więc są potencjalnie nieskończone (nie mamy 2 rolek, tylko 2 nieskończone paski filmu, więc możemy tylko je zestawić równolegle); I was having my lunch and reading a book. – Jadłem obiad i (jednocześnie) czytałem książkę.
– brak zaakcentowania czynności, np. normalne prawo fizyczne lub czyjeś przyzwyczajenie, w którym nie ma nic szczególnego, co można by akcentować; He wears jeans. – On nosi jeansy/chodzi w jeansach (zwykle, to jego przyzwyczajenie, nie ma w tym nic szczególnego).	– zaakcentowanie czynności, np. czynność irytująca lub nietypowa; He is wearing that pink jeans again. – On znowu chodzi/paraduje w tych różowych jeansach (dla mnie to coś szczególnego, nie podoba mi się to, więc akcentuję trwanie czynności).