wtorek, 30 listopada 2010

26. Czasy przeszłe w języku staro­‑cerkiewno­‑słowiańskim (13)

Zestawienie form scs. czasów przeszłych

Formy, nazwy i znaczenia:
czasy proste
czasy złożone
aorysty
imperfectum
perfectum
plusquamperfectum
prosty
sygmat. 1.
sygmat. 2.


czasy przeszłe
czas przeszły trwający
czas przeszły
czas zaprzeszły








Ogólna budowa czasów złożonych:
perfectum
plusquamperfectum
imiesłów l‑owy
+
cz.teraź. od byti ‘być’
imiesłów l‑owy
+
imperfectum od byti ‘być’








Szczegółowa budowa czasów złożonych:
perfectum
imiesłów l-owy
+
czas teraź. od byti
temat bezoko­licznika
przyros­tek -l-
końców­ka odmiany rzeczow­nikowej

rdzeń jes-
przyros­tek -ø-
końców­ka fleksyjna
nes-ø-
-l-
-y̆

jes-
-ø-
-mĭ
dvig-ną-
-l-
-a

jes-
-ø-
-ty̆
rek-ø-
-l-
i

jes-
-ø-
-te
by-ø-
-l-
y

s-
-ø-
-ąty̆


plusquamperfectum
imiesłów l-owy
+
imperfectum od byti
temat bezoko­licznika
przyros­tek -l-
końców­ka odmiany rzeczow­nikowej

temat bě-
przyrostek ‑aχ-
spójka tematowa
końcówka fleksyjna (wtórna)
nes-ø-
-l-
-y̆

bě-
‑aχ-
-y̆-
dvig-ną-
-l-
-a

bě-
‑aš-
-e-
rek-ø-
-l-
i

bě-
‑aš-
-e-
-te
by-ø-
-l-
y

bě-
‑aχ-
-ą-


Ogólna budowa czasów prostych:

temat
przyrostek czasu
spójka tematowa
końcówka fleks. (wtórna)
imperfectum
bezokolicznika
(2.os. l.poj. cz.ter.)
-aχ-/-ěaχ-/-aaχ-
-o-/-e-

aoryst prosty
bezokolicznika (rdzeń bezokolicznika)
-ø-
aoryst sygm. 1.
bezokolicznika
-s-/-χ-/-ø-
aoryst sygm. 2.
bezokolicz­nika (rdzeń bezokolicz­nika)
spójka tematowa ‑o-/-e-
-s-/-χ-/-ø-









Szczegółowa budowa czasów prostych:
T1 – temat czasu teraźniejszego,                    T2 – temat czasu przeszłego (bezokolicznika),
R – rdzeń czasownika,                                           S – spójka tematowa,                      Fl – końcówka fleksyjna,
P1 – przyrostek czasu teraźniejszego        P2 – przyrostek czasu przeszłego (bezokolicznika),
Pø – przyrostek zerowy aorystu prostego                    Ps – przyrostek aorystu sygmatycznego

typ czasownika
(nr koniugacji)
morfemy
przykłady
imperfectum
vid--ti (3), 
by̆r-a-ti (1)
R
P2
S
Fl
vid-ě-aχ-o-my̆
l’ub-i-ti (4)
R
P2: i ≥ j
aaχ
S
Fl
l’ubl’-aaχ-o-my̆
dvig-ną-ti (2), 
nes-ø-ti (1)
R
P1: e ≥ ě
S
Fl
dvig-ně-aχ-o-my̆
da-ø-ti (5)
R
P1
ěaχ
S
Fl
dad-ø-ěaχ-o-my̆








aoryst prosty
nes-ø-ti, da-ø-ti
R
ø
S
Fl
nes-ø-o-my̆







dvig-ną-ti
R
ø
S
Fl
dvig-ø-o-my̆








aoryst sygm. 1.
vid-ě-ti, nes-ø-ti
R
P2
s/χ/ø
S
Fl
ně-s-o-my̆
dvig-ną-ti
R
P2
s/χ/ø
S
Fl
dvig-ną-χ-o-my̆
pě-ø-ti
R
P2
s/χ/ø
S
Fl
pě-ø-χ-o-my̆
l’ub-i-ti
R
P2
s/χ/ø
S
Fl
l’ub-i-χ-o-my̆
da-ø-ti
R
P2
s/χ/ø
S
Fl
da-ø-χ-o-my̆








aoryst sygm. 2.
nes-ø-ti, da-ø-ti
R
S
s/χ/ø
S
Fl
nes-o-χ-o-my̆
dvig-ną-ti
R
S
s/χ/ø
S
Fl
dvig-o-χ-o-my̆

Przykładowe odmiany czasów prostych z analizami morfologicznymi
*
bezokolicznik

czas teraz.
imperfectum
aoryst prosty
aoryst 1
aoryst 2
2
dvig-ną-ti

‘dźwignąć’
1 lp.
2
3
1 lm.
2
3
1 lpd.
2
3
dvig-[ną]
dvig-ne-ši
dvig-ne-ty
dvig-ne-my̆
dvig-ne-te
dvig-[nąty̆]
dvig-ne-vě
dvig-ne-ta
dvig-ne-te
dvig-ně-aχ-y̆-ø
dvig-ně-aš-e-ø
dvig-ně-aš-e-ø
dvig-ně-aχ-o-my̆
dvig-ně-aš-e-te
dvig-ně-aχ-ą-ø
dvig-ně-aχ-o-vě
dvig-ně-aš-e-ta
dvig-ně-aš-e-te
dvig-ø-y̆-ø
dviž-ø-e-ø
dviž-ø-e-ø
dvig-ø-o-my̆
dviž-ø-e-te
dvig-ø-ą-ø
dvig-ø-o-vě
dviž-ø-e-ta
dviž-ø-e-te
dvig-ną-χ-y̆
dvig-ną-ø-ø
dvig-ną-ø-ø
dvig-ną-χ-o-my̆
dvig-ną-s-ø-te
dvig-ną-š-ę-ø
dvig-ną-χ-o-vě
dvig-ną-s-ø-ta
dvig-ną-s-ø-te
dvig-o-χ-y̆-ø
dviž-e-ø-ø-ø
dviž-e-ø-ø-ø
dvig-o-χ-o-my̆
dvig-o-s-ø-te
dvig-o-š-ę-ø
dvig-o-χ-o-vě
dvig-o-s-ø-ta
dvig-o-s-ø-te
1
moš-ø-ti ≤ mog-ø-ti

‘móc’
1 lp.
2
3
1 lm.
2
3
1 lpd.
2
3
mog-[ą]
mož-e-ši
mož-e-ty̆
mož-e-my̆
mož-e-te
mog-[ąty̆]
mož-e-vě
mož-e-ta
mož-e-te
mož-a-aχ-y̆-ø
mož-a-aš-e-ø
mož-a-aš-e-ø
mož-a-aχ-o-my̆
mož-a-aš-e-te
mož-a-aχ-ą-ø
mož-a-aχ-o-vě
mož-a-aš-e-ta
mož-a-aš-e-te
mog-ø-y̆-ø
mož-ø-e-ø
mož-ø-e-ø
mog-ø-o-my̆
mož-ø-e-te
mog-ø-ą-ø
mog-ø-o-vě
mož-ø-e-ta
mož-ø-e-te
ma-ø-χ-y̆-ø
mož-ø-ø-e-ø
mož-ø-ø-e-ø
ma-ø-χ-o-my̆
ma-ø-s-ø-te
ma-ø-š-ę-ø
ma-ø-χ-o-vě
ma-ø-s-ø-ta
ma-ø-s-ø-te
mog-o-χ-y̆-ø
mož-e-ø-ø-ø
mož-e-ø-ø-ø
mog-o-χ-o-my̆
mog-o-s-ø-te
mog-o-š-ę-ø
mog-o-χ-o-vě
mog-o-s-ø-ta
mog-o-s-ø-te
1
nes-ø-ti

‘nieść’
1 lp.
2
3
1 lm.
2
3
1 lpd.
2
3
nes-[ą]
nes-e-ši
nes-e-ty̆
nes-e-my̆
nes-e-te
nes-[ąty̆]
nes-e-vě
nes-e-ta
nes-e-te
nes-ě-aχ-y̆-ø
nes-ě-aš-e-ø
nes-ě-aš-e-ø
nes-ě-aχ-o-my̆
nes-ě-aš-e-te
nes-ě-aχ-ą-ø
nes-ě-aχ-o-vě
nes-ě-aš-e-ta
nes-ě-aš-e-te
nes-ø-y̆-ø
nes-ø-e-ø
nes-ø-e-ø
nes-ø-o-my̆
nes-ø-e-te
nes-ø-ą-ø
nes-ø-o-vě
nes-ø-e-ta
nes-ø-e-te
ně-ø-s-y̆-ø
nes-ø-ø-e-ø
nes-ø-ø-e-ø
ně-ø-s-o-my̆
ně-ø-s-ø-te
ně-ø-s-ę-ø
ně-ø-s-o-vě
ně-ø-s-ø-ta
ně-ø-s-ø-te
nes-o-χ-y̆-ø
nes-e-ø-ø-ø
nes-e-ø-ø-ø
nes-o-χ-o-my̆
nes-o-s-ø-te
nes-o-š-ę-ø
nes-o-χ-o-vě
nes-o-s-ø-ta
nes-o-s-ø-te
3
zna-ø-ti

‘znać’
1 lp.
2
3
1 lm.
2
3
1 lpd.
2
3
zna-[ją]
zna-je-ši
zna-je-ty̆
zna-je-my̆
zna-je-te
zna-[jąty̆]
zna-je-vě
zna-je-ta
zna-je-te
zna-ø-aχ-y̆-ø
zna-ø-aš-e-ø
zna-ø-aš-e-ø
zna-ø-aχ-o-my̆
zna-ø-aš-e-te
zna-ø-aχ-ą-ø
zna-ø-aχ-o-vě
zna-ø-aš-e-ta
zna-ø-aš-e-te
zna-ø-χ-y̆-ø
zna-ø-ø-ø-ø
zna-ø-ø-ø-ø
zna-ø-χ-o-my̆
zna-ø-s-ø-te
zna-ø-š-ę-ø
zna-ø-χ-o-vě
zna-ø-s-ø-ta
zna-ø-s-ø-te
3
glagol-a-ti

‘mówić’
1 lp.
2
3
1 lm.
2
3
1 lpd.
2
3
glago[l’ą]
glagol’-e-ši
glagol’-e-ty̆
glagol’-e-my̆
glagol’-e-te
glagol’-[ąty̆]
glagol’-e-vě
glagol’-e-ta
glagol’-e-te
glagol’-a-aχ-y̆-ø
glagol’-a-aš-e-ø
glagol’-a-aš-e-ø
glagol’-a-aχ-o-my̆
glagol’-a-aš-e-te
glagol’-a-aχ-ą-ø
glagol’-a-aχ-o-vě
glagol’-a-aš-e-ta
glagol’-a-aš-e-te
glagol-a-χ-y̆-ø
glagol-a-ø-ø-ø
glagol-a-ø-ø-ø
glagol-a-χ-o-my̆
glagol-a-s-ø-te
glagol-a-š-ę-ø
glagol-a-χ-o-vě
glagol-a-s-ø-ta
glagol-a-s-ø-te
4
mol-i-ti

‘prosić’
1 lp.
2
3
1 lm.
2
3
1 lpd.
2
3
mo[l’ą]
mol’-e-ši
mol’-e-ty̆
mol’-e-my̆
mol’-e-te
mol’-ę-ty̆
mol’-e-vě
mol’-e-ta
mol’-e-te
mol’-a-aχ-y̆-ø
mol’-a-aš-e-ø
mol’-a-aš-e-ø
mol’-a-aχ-o-my̆
mol’-a-aš-e-te
mol’-a-aχ-ą-ø
mol’-a-aχ-o-vě
mol’-a-aš-e-ta
mol’-a-aš-e-te
mal’-i-χ-y̆-ø
mol’-i-ø-ø-ø
mol’-i-ø-ø-ø
mal’-i-χ-o-my̆
mal’-i-s-ø-te
mal’-i-š-ę-ø
mal’-i-χ-o-vě
mal’-i-s-ø-ta
mal’-i-s-ø-te
5
da-ø-ti

‘dać’
1 lp.
2
3
1 lm.
2
3
1 lpd.
2
3
da-ø-mĭ
da-ø-si
da-ø-ty̆
da-ø-my̆
das-ø-te
dad-[ęty̆]
da-ø-vě
das-ø-ta
das-ø-te
dad-ěaχ-y̆-ø
dad-ěaš-e-ø
dad-ěaš-e-ø
dad-ěaχ-o-my̆
dad-ěaš-e-te
dad-ěaχ-ą-ø
dad-ěaχ-o-vě
dad-ěaš-e-ta
dad-ěaš-e-te
da-ø-χ-y̆-ø
da-ø-ø-ø-ø
da-ø-ø-ø-ø
da-ø-χ-o-my̆
da-ø-s-ø-te
da-ø-š-ę-ø
da-ø-χ-o-vě
da-ø-s-ø-ta
da-ø-s-ø-te
5
by-ø-ti

‘być’
1 lp.
2
3
1 lm.
2
3
1 lpd.
2
3
jes-ø-mĭ
je-ø-si
jes-ø-ty̆
jes-ø-my̆
jes-ø-te
s-[ąty̆]
jes-ø-vě
jes-ø-ta
jes-ø-te
bě-ø-aχ-y̆-ø
bě-ø-aš-e-ø
bě-ø-aš-e-ø
bě-ø-aχ-o-my̆
bě-ø-aš-e-te
bě-ø-aχ-ą-ø
bě-ø-aχ-o-vě
bě-ø-aš-e-ta
bě-ø-aš-e-te
bě/by-ø-χ-y̆-ø
bě/by-ø-ø-ø-ø
bě/by-ø-ø-ø-ø
bě/by-ø-χ-o-my̆
bě/by-ø-s-ø-te
bě/by-ø-š-ę-ø
bě/by-ø-χ-o-vě
bě/by-ø-s-ø-ta
bě/by-ø-s-ø-te

*) Nr koniugacji w klasyfikacji Leskiena zależnie od przyrostka tematowego czasu teraźniejszego (-o-/-e- – koniugacja 1.; -no-/-ne- – koniugacja 2.; -jo-/-je- – koniugacja 3.; -i- – koniugacja 4.; -ø- – koniugacja 5.).